چرخه حیات توسعه نرم‌افزار (SDLC): ۱۱ مرحله از برنامه‌ریزی تا تولید
زمان مطالعه تخمینی: ۸ دقیقه
نکات کلیدی
- چرخه حیات توسعه نرم‌افزار (SDLC) یک چارچوب ساختاریافته برای تحویل نرم‌افزار با کیفیت است.
- ترکیب Agile و DevOps سرعت توسعه را افزایش می‌دهد.
- ابزارهایی مانند Jira, Git, و Jenkins نقش حیاتی در این فرآیند دارند.
- استقرار بدون وقفه و نظارت مستمر از مراحل کلیدی هستند.
- روندهای آینده شامل استفاده از هوش مصنوعی در تست و پلتفرم‌های Low-Code است.
فهرست مطالب
- مقدمه
- ۱. ایجاد داستان‌های کاربری توسط مالک محصول (Jira)
- ۲. برنامه‌ریزی اسپرینت (تیم Agile)
- ۳. توسعه و کامیت کد (Git/GitHub)
- ۴. خط لوله CI/CD: ساخت و تست خودکار (Jenkins)
- ۵. ذخیره آرتیفکت و استقرار در محیط توسعه (JFrog, Docker)
- ۶. استقرار در محیط QA (محیط‌های چندگانه)
- ۷. تست QA (تست رگرسیون، عملکرد و غیره)
- ۸. استقرار در محیط UAT (تست پذیرش کاربر)
- ۹. تأیید UAT
- ۱۰. استقرار در تولید (انتشار زمان‌بندی‌شده)
- ۱۱. نظارت بر تولید (تیم SRE – ELK, Prometheus)
- جمع‌بندی
- سوالات متداول
مقدمه
در دنیای فناوری، توسعه نرم‌افزار یک فرآیند پیچیده و چندمرحله‌ای است که نیازمند هماهنگی بین تیم‌های مختلف، ابزارهای خودکار و متدولوژی‌های مدرن مانند Agile و DevOps است. چرخه حیات توسعه نرم‌افزار (SDLC) یک چارچوب ساختاریافته برای تحویل نرم‌افزار با کیفیت و کارآمد ارائه می‌دهد. در این مقاله، ۱۱ مرحله کلیدی SDLC را بر اساس بهترین روش‌های Agile و DevOps بررسی می‌کنیم و نقش ابزارهایی مانند Jira, Git, Jenkins, Docker, و Prometheus را در این فرآیند شرح خواهیم داد.
۱. ایجاد داستان‌های کاربری توسط مالک محصول (Jira)
مالک محصول (Product Owner) نیازمندی‌های سیستم را در قالب داستان‌های کاربری (User Stories) تعریف می‌کند.
- مثال: “به عنوان یک کاربر، می‌خواهم وارد سیستم شوم تا به حساب کاربری خود دسترسی داشته باشم.”
- این داستان‌ها در ابزارهایی مانند Jira یا Azure DevOps ثبت می‌شوند.
- معیارهای پذیرش (Acceptance Criteria) نیز تعیین می‌شوند تا توسعه‌دهندگان و تسترها دقیقاً بدانند چه انتظاری از آن‌ها می‌رود.
۲. برنامه‌ریزی اسپرینت (تیم Agile)
تیم توسعه در جلسه برنامه‌ریزی اسپرینت (Sprint Planning) داستان‌های کاربری را بررسی می‌کند.
- تخمین زدن effort با استفاده از Story Points یا ساعت.
- تعهد به انجام داستان‌های انتخاب‌شده در طول اسپرینت.
- انتقال داستان‌ها به Sprint Backlog در Jira.
۳. توسعه و کامیت کد (Git/GitHub)
توسعه‌دهندگان کد را از شاخه اصلی (main branch) دریافت می‌کنند.
- از استراتژی‌های شاخه‌بندی (Branching Strategy) مانند GitFlow استفاده می‌شود.
- پس از اتمام کار، تغییرات در یک feature branch کامیت و Pull Request (PR) ایجاد می‌شود تا توسط هم‌تیمی‌ها بررسی شود.
۴. خط لوله CI/CD: ساخت و تست خودکار (Jenkins)
با ادغام کد در شاخه اصلی، Jenkins (یا GitHub Actions) فرآیند ساخت را آغاز می‌کند.
- تست‌های خودکار اجرا می‌شوند:
- در صورت موفقیت‌آمیز بودن تست‌ها، مرحله بعدی آغاز می‌شود.
۵. ذخیره آرتیفکت و استقرار در محیط توسعه (JFrog, Docker)
- خروجی ساخت به عنوان آرتیفکت در JFrog Artifactory ذخیره می‌شود.
- Jenkins با استفاده از Docker نرم‌افزار را در محیط توسعه (Dev Environment) مستقر می‌کند.
- توسعه‌دهندگان عملکرد را در این محیط تأیید می‌کنند.
۶. استقرار در محیط QA (محیط‌های چندگانه)
- نرم‌افزار به محیط QA منتقل می‌شود.
- از آنجایی که چندین تیم ممکن است روی یک کدبیس کار کنند، محیط‌های QA ایزوله (با استفاده از Kubernetes یا AWS ECS) ایجاد می‌شوند تا تست‌ها به‌صورت موازی انجام شوند.
۷. تست QA (تست رگرسیون، عملکرد و غیره)
تیم QA تست‌های زیر را اجرا می‌کند:
- تست عملکردی (Functional Testing) با ابزارهایی مانند Selenium.
- تست رگرسیون (Regression Testing) برای اطمینان از عدم خرابی عملکردهای قدیمی.
- تست عملکرد (Performance Testing) با JMeter یا Gatling.
- در صورت یافتن باگ، آن‌ها در Jira ثبت و به توسعه‌دهندگان ارجاع داده می‌شوند.
۸. استقرار در محیط UAT (تست پذیرش کاربر)
- نسخه تأییدشده به محیط UAT منتقل می‌شود.
- ذینفعان (مالک محصول و کاربران نهایی) بررسی می‌کنند که آیا نرم‌افزار نیازهای کسب‌وکار را برآورده می‌کند یا خیر.
۹. تأیید UAT
- در صورت موفقیت، نسخه برای انتشار نهایی تأیید می‌شود.
- در صورت وجود مشکل، چرخه از Dev → QA → UAT تکرار می‌شود.
۱۰. استقرار در تولید (انتشار زمان‌بندی‌شده)
- نسخه نهایی به محیط Production منتقل می‌شود.
- از روش‌های استقرار بدون وقفه (Zero-Downtime Deployment) مانند Blue-Green یا Canary Deployment استفاده می‌شود تا ریسک خرابی به حداقل برسد.
۱۱. نظارت بر تولید (تیم SRE – ELK, Prometheus)
تیم SRE با ابزارهایی مانند:
- ELK Stack (برای تحلیل لاگ‌ها).
- Prometheus + Grafana (برای مانیتورینگ معیارهای عملکردی مانند CPU و Latency).
بر عملکرد سیستم نظارت می‌کند و در صورت بروز مشکل، واکنش سریع نشان می‌دهد.
جمع‌بندی
چرخه حیات توسعه نرم‌افزار یک فرآیند حیاتی برای تحویل محصولات باکیفیت است. با ترکیب Agile و DevOps، سازمان‌ها می‌توانند سرعت توسعه را افزایش دهند، کیفیت را بهبود بخشند و نظارت مستمر بر عملکرد سیستم داشته باشند. ابزارهای مدرن مانند Docker, Kubernetes, و Prometheus این فرآیند را خودکار و کارآمدتر کرده‌اند.
روندهای آینده
- افزایش استفاده از هوش مصنوعی در تست خودکار.
- توسعه پلتفرم‌های Low-Code/No-Code برای تسریع فرآیند توسعه.
- بهبود امنیت در خط لوله CI/CD با ابزارهایی مانند Trivy و OWASP ZAP.
سوالات متداول
تفاوت بین Agile و DevOps چیست؟
Agile بر توسعه تکراری و افزایشی تمرکز دارد، در حالی که DevOps بر خودکارسازی و یکپارچه‌سازی فرآیندهای توسعه و عملیات تأکید می‌کند.
چرا از Docker در SDLC استفاده می‌شود؟
Docker محیط‌های ایزوله و قابل تکرار را فراهم می‌کند که استقرار و تست را در مراحل مختلف چرخه حیات تسهیل می‌کند.
نقش Prometheus در نظارت چیست؟
Prometheus یک سیستم مانیتورینگ است که معیارهای عملکردی مانند CPU، حافظه، و Latency را جمع‌آوری و تحلیل می‌کند.